A
Akreditacija organizatora obrazovanja i/ili osposobljavanja za sticanje crnogorskih nacionalnih kvalifikacija
Proces u kojem državni organ sprovodi evaluaciju kvaliteta organizatora obrazovanja i osposobljavanja u cjelini ili evaluaciju organizatora obrazovanja konkretne kvalifikacije ili grupe kvalifikacija, sa ciljem njegovog formalnog priznavanja, a uz uslov da su ispunjeni unaprijed postavljeni minimalni kriterijumi ili standardi. Rezultat ovog procesa je dodjela (prihvatanje/odbijanje) akreditacije, odnosno licence.
Akumulacija i transfer kredita
Proces sakupljanja kredita unutar programa kvalifikacije. U sistemu akumulacije kredita potrebno je skupiti određen broj kredita, u skladu sa standardom kvalifikacije, kako bi se stekla kvalifikacija ili dio kvalifikacije. Krediti se dodjeljuju i akumulišu samo onda kada je postignut određen ishod učenja koji je potvrđen u procesu vrednovanja. Kandidati mogu koristiti sistem akumulacije kredita za prenos kredita sakupljenih u toku praktičnih programa ili kredita stečenih na drugoj ustanovi. Krediti se mogu prenositi između kvalifikacija u istoj ustanovi, između različitih ustanova u zemlji ili na međunarodnom nivou (obično sa ograničenjem ukupnog broja kredita koji se mogu prenositi). Kredit koji je kandidat stekao na određenoj ustanovi može se priznati na drugoj ustanovi zavisno od zajedničkih elemenata u odnosu na nivo i kontekst. Taj proces kandidatu omogućava sticanje određenih jedinica i modula, a da pritom ne mora odmah postići i priznanje (diplomu, potvrdu), ali isto tako omogućava dobijanje potvrda za djelimično sertifikovanje na osnovu prikupljenih bodova.
Akreditovana visokoškolska institucija
Institucija koja je ovlašćena od strane Savjeta za visoko obrazovanje za pružanje visokoobrazovnih kurseva.
Vrh
B
Bolonjski proces
Bolonjski process je instrument uspostavljanja i harmonizacije kvalifikacija u sistemu visokog obrazovanja stečenih u evropskim zemljama kojima se daju osnove za jasnoću, pristupanje, prohodnost, sticanje i kvalitet kvalifikacija, a odnosi se samo na formalno obrazovanje.
Baza podataka kvalifikacja uključenih u CKO
Ova baza podataka se nalazi u okviru informacionog sistema za CKO. Spisak kvalifikacija se može naći na sljedećoj CKO internet stranici: www.cko.edu.me
Vrh
C
Centar za provjeru
Licencirani centar za provjere koje sprovode ovlašćeni ispitivači.
Centar za stručno obrazovanje
Ustanova nadležna za razvojne, savjetodavne, istraživačke i stručne poslove u oblasti stručnog obrazovanja i obrazovanja i vaspitanja odraslih u Crnoj Gori, do i uključujući kvalifikacije na nivou 5 Crnogorskog kvalifikacionog okvira.
Crnogorski sistem prenosa i akumulacije kredita
Crnogorski sistem prenosa kredita. Jedan crnogorski kredit iznosi 25 nominalnih sati učenja. KBCKO je usklađen sa Evropskim kreditnim sistemima za visoko obrazovanje (ECTS) i VET (ECVET). Jedan KBCKO = jedan ECTS ili jedan ECVET kredit.
Cjeloživotno učenje
Cjeloživotno učenje označava aktivnosti svih oblika učenja koje se obavljaju tokom života s ciljem unapređenja znanja, vještina i kompetencija u užem smislu za lične, društvene i profesionalne potrebe. Odnosi se na sve starosne grupe kandidata i na sve vrste kvalifikacija.
Crnogorski kvalifikacioni okvir (CKO)
CKO predstavlja uređen skup principa i referenci koji određuju nivo kvalifikacija, omogućavaju svrstavanje, upoređivanje, razvijanje i razumijevanje kvalifikacija, povezanost i jasan pregled puteva sticanja kvalifikacija.
Crnogorski kvalifikacioni sistem
Sve vrste aktivnosti koje se odnose na priznavanje učenja i ostale mehanizme koji povezuju obrazovanje i osposobljavanje sa tržištem rada i društvom. Aktivnosti uključuju razvoj i sprovođenje usaglašenih institucionalnih procedura koje se odnose na obezbjeđivanje kvaliteta, provjeru i vrste isprava. Nacionalni kvalifikacioni sistem obuhvata više podsistema i Crnogorski kvalifikacioni okvir (CKO).
Vrh
Č
Činjenična znanja
Činjenična znanja označavaju skup stečenih zasebnih informacija.
Vrh
D
Digitalna pismenost
Sposobnost korišćenja informaciono-komunakcionih tehnologija (ICT) u najširem smislu (ne samo poznavanje rada na računaru).
Dopunske vrste isprava
Dopunske vrste isprava se dodjeljuju za dodatno učenje i predstavljaju dopunu prethodno dobijenoj ispravi (diploma, sertifikat).
Društvene vještine
Socio-emocionalne vještine označavaju skup vještina koje su potrebne za stvaranje i razvijanje saradnje, asertivnosti, analiziranja i razumijevanja odnosa, nenasilno rješavanje konflikata u kontekstu međuljudskih odnosa.
Doobuka
Obuka koja omogućava sticanje novih vještina i bavljenje novim zanimanjem ili profesionalnom aktivnošću.
Dodatak diplomi/sertifikatu
Prikaz jedinica i kvalifikacija koje su stečene i koji čine kvalifikaciju ili dio kvalifikacije. Prikazuje spisak jedinica kandidata (sa nivoom i kreditnom vrijednošču za svaku posebno), zatim ocjene za svaku komponentu kvalifikacije, a takođe bilježi radno iskustvo i ključne kompetencije. Može sadržati i detalje o ishodima učenja. Dodatak mora pratiti zvaničnu diplomu, sertifikat ili potvrde i uvjerenja u cilju vrednovanja.
Dostupnost obrazovanja
Dostupnost obrazovanja označava otvorenost pristupanja sistemu obrazovanja svim članovima društva pod jednakim i prihvatljivim uslovima, bez obzira na lično ili bilo koje drugo svojstvo.
Društvo znanja/Društvo bazirano na znanju
Društvo u kojem su postupci i prakse bazirani na stvaranju, distribuciji i upotrebi znanja.
Vrh
E
ECVET bodovi
ECVET bodovi predstavljaju numerički prikaz ukupnog obima stečenih ishoda učenja u okviru kvalifikacije kao i relativnog obima jedinica u vezi sa kvalifikacijom.
Eksterna provjera
Način provjere u kome upitnike, testove, praktične i druge zadatke određuje tijelo nadležno za izdavanje isprava, i koji se sprovodi u određenim uslovima (uključujući detalje o nadzoru i trajanju), a koju ocjenjuju ovlašćeni ispitivači institucije nadležne za izdavanje isprava. Utvrđeni element eksterne procjene je obavezan za sticanje svih kvalifikacija u okviru CKO-a. Može se kombinovati sa dijelom adekvatno vrednovane interne provjere.
Evropski kvalifikacioni okvir za cjeloživotno učenje (EKO)
EKO je instrument za opis i upoređivanje nivoa kvalifikacija u sistemima kvalifikacija razvijenih na nacionalnom, međunarodnom ili sektorskom nivou. Osnovne komponente EKO-a čini skup od 8 referentnih nivoa opisanih u vidu ishoda učenja (kombinacija znanja, vještina i/ili kompetencija) kao i mehanizama i principa za saradnju na dobrovoljnoj osnovi. Osam nivoa pokriva čitav opseg kvalifikacija počev od onih koje prepoznaju osnovno znanje, vještine i kompetencije do onih koje se dodjeljuju na najvišem nivou akademskog i stručnog obrazovanja i obuke. EKO je instrument razumijevanja u sistemima kvalifikacija.
Evropski sistem prenosa kredita (ECTS krediti)
ECTS krediti predstavljaju rezultat projekta Evropske zajednice započet u okviru programa ERASMUS (1988-1995). Sistem je, u širem smislu, razvijen u periodu od 1995. do 1999. godine u sklopu organizacije visokog obrazovanja programa SOCRATES i programa ERASMUS i pokazao se kao efikasan alat za postizanje transparentnosti kurikuluma i akademsko priznavanje. Efekat ECTS-a je dvostruk: sa jedne strane studentima koji su studije završili u inostranstvu obezbjeđuje akademsko priznavanje i time podstiče mobilni pristup studiranju, a sa druge strane pruža ustanovama transparentnost kurikuluma nudeći detaljne informacije u vezi sa kurikulumima i njihovom relevantnošću u pogledu stečenog akademskog stepena. Tako se ustanovi omogućava zadržavanje autonomije i preuzimanje odgovornosti za sve odluke u vezi s dostignućima studenata. Bolonjska deklaracija smatra ECTS zajedničkim okvirom za izradu kurikuluma i studentsku mobilnost u okviru Europskog prostora visokog obrazovanja.
Evropski sistem prenosa kredita za stručno obrazovanje i osposobljavanje (ECVET)
ECVET je tehnički okvir za transfer, priznavanje i gdje je prikladno, akumulaciju ishoda učenja pojedinca sa ciljem sticanja kvalifikacije. ECVET instrumenti i metodologija obuhvataju opis kvalifikacija u smislu jedinica ishoda učenja sa pratećim kreditnom bodovima, zatim transfer i proces akumulacije kao i prateća dokumenta kao što su sporazumi o učenju, kopije arhiviranih dokumenata i ECVET upustva za korisnike. Ovo je sredstvo u kojem su kvalifikacije izražene u vidu jedinica ishoda učenja uz prateće kreditne poene, u kombinaciji sa procesom vrednovanja ishoda učenja. Cilj ovog sistema je da propagira:
-
mobilnost ljudi koji učestvuju u obuci;
-
akumulaciju, transfer i vrednovanje i priznavanje ishoda učenja (bilo formalnog, neformalnog ili informalnog) koji su stečeni u različitim zemljama;
-
primjenu cjeloživotnog učenja;
-
transparentnost kvalifikacija;
-
obostrano povjerenje i saradnju između organizatora stručnog obrazovanja i obuke u Evropi.
Vrh
F
Formalno učenje
Učenje koje se izvodi u organizovanom i strukturiranom okruženju (u školi/centru za obuku ili instituciji visokog obrazovanja) i eksplicitno je dizajnirano kao učenje (u smislu cilja, vremena i resursa). Formalo učenje je sa kanidatove tačke gledišta namjensko.
Vrh
G
Glavne vrste isprava
Glavne vrste isprava su isprave koje se izdaju za kvalifikacije nivoa. Na najvećem broju nivoa, određena vrsta isprave obuhvata karakteristične opsege postignuća za taj nivo. Glavna vrsta isprave za kvalifikacije nivoa u Crnoj Gori je diploma.
Vrh
I
Informaciono-komunikacione tehnologije (ICT)
Tehnologije koje omogućavaju elektornski upis, pohranjivanje, pronlaženje, obradu, prenos i razmjenu informacija. Vještine vezane za informacione i komunikacione tehnologije (ICT) potrebne su za efikasnu upotrebu informacionih i komunikacionih tehnologija (ICT).
Informalno učenje
Učenje koje je rezultat svakodnevnih aktivnosti vezanih za posao, porodicu ili slobodno vrijeme. Ono nije organizovano niti struktuirano u smislu cilja, vremena ili usvajanja znanja. Informalno učenje je sa kandidatove tačke gledišta nenamjensko u većini slučajeva. Ono obično ne vodi ka neposrednom sertifikovanju, premda kandidat može tražiti priznavanje ovakvog učenja u kasnijoj fazi.
Interna standardizacija
Proces koji sprovode centri koji se odnosi na internu provjeru rada kako bi se obezbijedila dosljednost u okviru svakog segmenta učenja s obzirom na postavku zadataka, izvođenje zadataka i ocjenjivanje provjere evidencije dokaza. Stoga, interna standardizacija omogućava da svi kandidati budu ocijenjeni na osnovu istih standarda bez obzira kojoj nastavnog grupi pripadaju ili koji ispitivač ocjenjuje njihov rad.
Interna provjera
Oblici provjere kandidata od strane organizatora obrazovanja i osposobljavanja koji se sprovode u skladu sa kriterijumima koje utvrđuje tijelo/institucija nadležna za izdavanje isprava, uz eksterni nadzor. Zadaci provjere se mogu odrediti interno u centru ili ih određuje tijelo/institucija nadležna za izdavanje isprava.
Institucija/ustanova za izdavanje isprava
Institucija koja dodjeljuje kvalifikacije (sertifikate, diplome ili zvanja) i formalno priznaje uspješno postizanje/pokazivanje ishoda učenja (znanje, vještine i kompetencije) pojedinaca, nakon provjere i sprovedene procedure za obezbjeđivanje kvaliteta.
ISCED (Međunarodna standardna klasifikacija obrazovanja)
ISCED predstavlja okvir za prikupljanje i prikazivanje međunarodno uporedivih obrazovnih statističkih podataka. Osnovna jedinica klasifikacije u ISCED-u je obrazovni program. Mogu se razlikovati sljedeći ISCED nivoi: 0 Predškolsko obrazovanje, 1 Osnovno obrazovanje, 2 Niže srednje obrazovanje, 3 Više srednje obrazovanje, 4 Ne-tercijarno obrazovanje nakon srednje škole, 5 Tercijarno obrazovanje (prva faza), 6 Tercijarno obrazovanje (druga faza). Crnogorski kvalifikacioni okvir nije izričito usklađen sa ISCED-om.
ISCO 2008
ISCO 2008 je ažurirana verzija Međunarodne standardne klasifikacije zanimanja (ISCO). Međunarodnu standardnu klasifikaciju zanimanja 2008 (ISCO-08) čini sistem klasifikacije koji se sastoji od glavne grupe profesija, pod-grupe profesija, manje grupe profesija i grupe jedinica profesija. ISCO klasifikuje poslove. Za svrhe ISCO-08, „posao“ je definisan kao skup zadataka i zaduženja koja je neki pojedinac izvršio ili treba da izvrši za njegovog poslodavca ili u svojoj privatnoj službi. Zanimanje je definosano kao skup poslova gdje su osnovni zadaci i zaduženja okarakterisani kao veoma slični. Pojedinac se može povezati sa zanimanjem kroz glavni posao kojim se trenutno bavi, pomoćni posao ili posao koji je prethodno obavljao. Poslovi su klasifikovani po zanimanju s obzirom na rad koji se obavlja ili koji će se obavljati. Osnovni kriterijumi koji se koriste za definisanje sistema glavne grupe profesija, pod-grupe profesija, manje grupe profesija i grupe jedinica profesija su tkz. „stepen vještine“ i „unapređiavnje vještine“ koji su potrebni za kompetentno izvršavanje zadataka i zaduženja u okviru zanimanja. Glavne ISCO-08 grupe profesija su:
1 Menadžeri
2 Stručnjaci
3 Tehničari i profesionalni saradnici
4 Kancelarijski službenici i srodna zanimanja
5 Uslužni radnici i prodavci
6 Kvalifikovani radnici u poljoprivredi, šumarstvu i ribarstvu
7 Zanatlije i ostali slični radnici
8 Operateri i monteri postrojenja i mašina
9 Jednostavne profesije
0 Vojna zanimanja
Ishodi učenja
Iskaz očekivanih znanja, sposobnosti razumijevanja i/ili sposobnosti koje bi kandidat trebao uspješno da demonstrira nakon procesa učenja, kao i opis posebnih intelektualnih i praktičnih vještina stečenih ili demonstriranih uspješnim završetkom jedinice učenja ili kvalifikacije. Ishodi učenja, zajedno sa kriterijumima ocjenjivanja, određuju minimalne zahtjeve za sticanje kredita.
Ispitni centar Crne Gore
Ustanova koja je zakonski nadležna za sprovođenje eksterne provjere učenika i odraslih kandidata, zatim za razvoj instrumenata za provjeru, nadgledanje upravljanja procjenom, kao i izdavanje obrazovnih isprava za kvalifikaciju do, i uključujući, nivo 5 CKO-a.
Ispitivač
Ovlašćeno lice koje procjenjuje evidenciju dokaza učenika/studenta/polaznika/kandidata.
Isprava
Vrsta dokumenta koju izdaje, odobrava ili dodjeljuje tijelo nadležno za izdavanje isprava, koje takođe vodi evidenciju o tome da je kandidat dostigao standard znanja, vještina ili kompetencija.
Vrh
J
Jedinica
Skup znanja, vještina i kompetencija koji formiraju komponentu kvalifikacije. Jedinica je najmanji dio kvalifikacije za koji je moguće organizovati provjeru, potvrđivanje postignutih ishoda učenja i za koju je moguće dodijeliti sertifikat (potvrdu, uvjerenje). Jedinica može da bude dio jedne kvalifikacije ili zajednička za više kvalifikacija. Karakteristike jedinice (sadržaj, obim, ukupan broj jedinica koje čine kvalifikaciju) određuje kompetentno tijelo koje se bavi kvalifikacijama na određenom nivou. Definicija i opis jedinice se razlikuju u zavisnosti od kvalifikacionog sistema i usvojenih procedura nadležnih tijela. Osnovni podaci koji treba da budu obezbijeđeni za svaku jedinicu kvalifikacije su:
-
Naziv jedinice;
-
Obuhvaćena znanja, vještine i kompetencije;
-
Kriterijumi provjere u skladu sa ishodima učenja koje treba postići;
-
Kreditna vrijednost jedinice (broj kredita CKO).
Vrh
K
Karijerno obrazovanje i usmjeravanje
Karijerno obrazovanje i usmjeravanje obuhvata:
-
informacije o karijeri - podaci o mogućnostima za razvoj karijere u Crnoj Gori i inostranstvu. Takođe uključuju informacije o načinima usvajanja znanja i sticanja kvalifikacija koji će pojedinca pripremiti za odarbano zanimanje;
-
karijerno usmjeravanje – intervencija ili manji skup intervencija koji pomaže mladim ljudima da spoznaju svoje mogućnosti kao i mogućnosti koje im se nude, kako bi mogli da donesu odluku o tome koje im obrazovanje i posao najviše odgovaraju.
-
karijerno obrazovanje – nastavne aktivnosti koje pomažu mladim ljudima da unapređuju svoja znanja i vještine koji su im potrebni za prave izbore i promjene, odnosno da razumiju sami sebe i uticaje koje se vrše na njima, da istražuju mogućnosti, da znaju da planiraju i prihvataju promjene kroz život.
Klasifikacija kvalifikacija
Metodologija pronalaženja jedinstvenog identifikatora za svaku kvalifikaciju u skladu sa standardnim načinima klasifikacije baziranim na objavljenoj metodologiji. Kvalifikacije mogu biti široko klasifikovane na sektorskom nivou ili usko klasifikovane na područja, zavisno od sektorskih potreba.
Sfere klasifikovanja kvalifikacija su:
-
Prvi nivo klasifikovanja: sektor
-
Drugi nivo klasifikovanja: pod-sektor
-
Treći nivo klasifikovanja: područja
-
Četvrti nivo klasifikovanja: pod-područja
Ključna jedinica
Jedinica koja je obavezna i u vezi je sa sektorom ili predmetnom oblasti, a koja čini osnovni dio znanja, razumijevanja, vještina i shvatanja koja utiču na usavršavanje u sektoru ili predmetnoj oblasti kroz proces učenja. Razvoj i primjena generičkih vještina takođe treba da budu sastavni dio ove jedinice.
Ključne kompetencije za cjeloživotno učenje
Ključne kompetencije za cjeloživotno učenje označavaju skup kompetencija odgovarajućeg nivoa, koje su neophodne pojedincu za uključenost u život zajednice, a osnova su za sticanje kompetencija tokom života za sve lične, društvene i profesionalne potrebe.
Komponenta ishoda učenja
Ishodi učenja su podijeljeni na tri komponente: znanja, razumijevanje i vještine i kompetencije.
Konačna provjera
Proces donošenje odluke o mjeri do koje kandidatov rad ispunjava kriterijume provjere za kvalifikaciju, jedinicu ili dio jedinice.
Kognitivne (spoznajne) vještine
Kognitivne vještine su mentalne vještine koje se koriste u procesu sticanja znanja, njihove obrade, primjene u svakodnevnom životu. Ove vještine uključuju percepciju, pažnju, pamćenje, razumijevanje, rezonovanje, simboličko mišljenje, jezičke sposobnosti, logičke, prostorne sposobnosti i samo-regulacije. U osnovi, kognitivne sposobnosti omogućavaju dobro opažanje, funkcionisanje, efikasno i lako mišljenje, sporazumijevanje, prioritiziranje, razumijevanje, planiranje, zapamćivanje, snalaženje u prostoru, nove ideje i rješenja, kreativne proizvode i rješavanje problema.
Kompetencija
Dokazana sposobnost upotrebe znanja, vještina i ličnih, društvenih i/ili metodoloških sposobnosti, na radnom mjestu ili tokom učenja, kao i tokom stručnog i ličnog usavršavanja. U kontekstu Evropskog kvalifikacionog okvira, kompetencija je opisana u smislu odgovornosti i samostalnosti. Ishodi kompetencije mogu se formulisati na sljedeći način „U određenim prostornim, vremenskim i drugim okolnostima, onaj koji uči će biti sposoban da primijeni i upotrijebi....“.
Kontinuirano obrazovanje i obučavanje
Obrazovanje ili obuka nakon inicijalnog obrazovanja ili stupanja u rad, čiji je cilj da se osobi pomogne da:
-
usavrši i unaprijedi svoje znanje i/ili vještine;
-
stekne nova znanja za napredovanje u karijeri ili doobuka;
Krediti
Koristi se za mjerenje radnog opterećenja osobe koja uči s obzirom na vrijeme koje je potrebno za završetak jedinice učenja odnosno, ostvarivanje ishoda učenja. Jedan kredit CKO se odnosi na 25 sati aktivnosti učenja „prosječnog“ kandidata. Kredit omogućava kandidatima i nastavnicima utvrđivanje obima i nivoa učenja polazeći od postignutih ishoda učenja i procijenjenog opterećenja izraženog u satima rada. Kredit se može dodijeliti za priznavanje postignutog ishoda na specifičnom nivou i na osnovu radnog iskustva u prethodnom učenje ili na osnovu obavljanja zadataka u toku učešća u realizaciji programskie jedinice. Stečeni kredit se ne može poništiti iako u posebnim okolnostima ustanova može postaviti pravilo da se krediti moraju steći u određenom vremenskom periodu kako bi se mogli priznati kao dio kvalifikacije. To je obično slučaj u područjima u kojima se znanje brzo mijenja, kao u medicina, informatika i sl.
Kreditni sistem
Instrument dizajniran za akumulaciju ishoda učenja sakupljenih u formalnom, neformalnom i/ili informalnom okruženju, i njihov lakši transfer iz jednog okruženja u drugo u cilju validacije i priznavanja. Kreditni sistem može biti dizajniran opisivanjem kvalifikacije koristeći pritom jedinice ishoda učenja i dodavanjem kreditnih poena u svaku jedinicu.
Kriterijumi
Mjerilo, kontrolna tačka i referentna vrijednost kojom se ispituje ostvarenje postavljenog cilja i/ili standarda. Kriterijum relativno detaljno opisuje obilježja zahtjeva i uslova koje je potrebno ispuniti (kako bi se zadovoljio standard) i time pruža (kvantitativnu i/ili kvalitativnu) osnovu za donošenje zaključka o vrednovanju.
Kriterijumi za provjeru
Iskazi o onome šta se od kandidata očekuje da radi, kao i o nivou učinka koji se od kandidata očekuje kako bi ispunio skup ishoda učenja. Kriterijumi treba da budu dovoljno detaljni da omoguće dosljednu provjeru postignuća kandidata, da obezbijede sigurnost provjere i smanje svaku potencijalnu subjektivnost i proizvoljnost. Kriterijumi za ocjenjivanje takođe treba da čine sastavni dio ovih kriterijuma. Ovi kriterijumi se međutim ne odnose na metode provjere.
Kvalifikacija
Termin kvalifikacija se odnosi na sledeće aspekte: (a) formalna kvalifikacija (diploma, sertifikat, titula) je rezultat formalne provjere i procesa potvrđivanja i stiče se kada kompetentno tijelo odluči da je kandidat postigao ishode učenja u skladu sa predviđenim standardima i/ili posjeduje neophodne kompetencije za obavljanje posla u određenoj oblasti. Obezbjeđuje pravo na zvanično priznavanje ishoda učenja na tržištu rada i za nastavak obrazovanja i osposobljavanja. Kvalifikacija može da omogući sticanje legalnog prava za obavljanje neke djelatnosti (OECD); (b) radni uslovi (zahtjevi): znanja, vještine i stavovi potrebni za izvršavanje specifičnih zadataka vezanih za odgovarajuće radno mjesto (ILO).
Kvalifikacioni sistem
Sve aktivnosti koje se odnose na priznavanje ishoda učenja i ostali mehanizmi koji povezuju obrazovanje i osposobljavanje sa tržištem rada i društvom u cjelini. Ove aktivnosti uključuju sljedeće:
-
definisanje politika za kvalifikacije, razvoj programa osposobljavanja i njihovo sprovođenje, institucionalna usaglašavanja, finansiranje, osiguranje kvaliteta;
-
provjeru, potvrđivanje i uvjerenja o postignutim ishodima učenja.
Vrh
L
Licenciranje
Proces u kojem državni organ dodjeljuje zvaničnu dozvolu:
-
Osobama koje posjeduju kvalifikaciju da se bave odgovarajućim zanimanjem i/ili da koriste određenu titulu – na primjer, regulisane profesije;
-
Za programe koji će biti ponuđeni od strane organizatora obrazovanja i osposobljavanja, a koji su prošli odgovarajuće procedure usvajanja;
-
Institucijama za obavljanje određene djelatnosti;
-
Pojedincima na primjer, licenciranim ispitivačima;
-
Institucijama koje ispunjavanju predviđene kriterijume za organizaciju učenja koje vodi sticanju kvalifikacija u okviru CKO.
Vrh
M
Ministarstvo prosvjete i nauke (MPiN)
Uloga Ministarstva prosvjete i nauke je da koordinira razvoj i održavanje Crnogorskog kvalifikacionog okvira. Ministarstvo obezbjeđuje podršku Nacionalnom savjetu za kvalifikacije u formi sekretarijata, a kancelarija za kvalifikacije koordinira aktivnosti.
Ministarstvo rada i socijalnog staranja
Ministarstvo rada i socijalnog staranja je odgovorno da osigura da kvalifikacije i dostupna osposobljavanja odgovaraju potrebama tekućeg razvoja vještina radne snage. Kroz aktivnosti Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, ovo ministarstvo je zaduženo i za pružanje savjetodavne podrške mladima i nezaposlenim licima odnosno, za organizaciju odgovarajućih obuka za nezaposlene.
Vrh
N
Nacionalni kvalifikacioni okvir
Nacionalni kvalifikacioni okvir je instrument za klasifikaciju kvalifikacija u skladu sa setom kriterijuma za određeni nivo dostignuća učenja, sa ciljem da integriše i koordinira nacionalne kvalifikacione podsisteme i unaprijedi jasnoću, pristupanje, prohodnost, sticanje i kvalitet kvalifikacija u skladu sa potrebama tržišta rada i društva u cjelini.
Nacionalna stručna kvalifikacija
Stručna kvalifikacija je radna, odnosno stručna osposobljenost potrebna za obavljanje zanimanja ili pojedinih poslova u okviru zanimanja, zasnovana na kompetencijama i standardu zanimanja.
Nadležna institucija
Institucija nadležna za razvoj kvalifikacija, priznavanje kvalifikacija ili pripremu kandidata za kvalifikacije. Ovo može uključiti i one koje su odgovorni za određivanje nivoa i dodjeljivanje kreditnih bodova kvalifikaciji.
Napredovanje
Napredovanje je proces koji kandidatu omogućava prelaz od jedne kvalifikacije ka drugoj – horizontalno, u okviru istog nivoa okvira ili vertikalno, na viši nivo.
Naziv kvalifikacije
Naziv kvalifikacije označava vrstu kvalifikacije, s tačnom naznakom sektora, koju je pojedina osoba stekla.
Nivo
Nivoi predstavljaju niz uzastopnih stepena. Definisani su u smislu nivoa složenosti, samostalnosti i stečenih znanja, vještina i kompetencija koje kandidat može da demonstrira. Nivoi nijesu standard sami po sebi, ali ukazuju na određeni opseg i mogu biti opisani prema određenom redosljedu.
Neformalno učenje
Učenje stečeno putem pohađanja programa ponuđenih od strane organizatora osposobljavanja (poslodavci, udruženja i sl). Ovaj vid učenja može, ali ne mora da bude iskazan putem ishoda učenja. Priznavanje neformalnog učenja zahtijeva provjeru evidencije dokaza.
Nivoi (i podnivoi) kvalifikacija
Nivoi (i podnivoi) kvalifikacija označavaju složenost i doseg stečenih kompetencija, a opisuju se skupom mjerljivih pokazatelja. Kvalifikacije u CKO se razvrstavaju u osam nivoa kvalifikacija, koji pokazuju složenost postignutih ishoda učenja, opisanih kroz znanje, vještine i kompetencije.
Vrh
O
Obezbjeđivanje kvaliteta
Sveobuhvatan pojam koji se odnosi na stalan proces vrednovanja (ocjenjivanja, praćenja, garancije, održavanja i poboljšanja) kvaliteta. Kao regulatorni mehanizam, obezbjeđenje kvaliteta se bavi odgovornošću i poboljšanjem, pružajući informacije procjene putem dogovorenog i konzistentnog postupka i utvrđenih kriterijuma. U mnogim sistemima razlikuje se unutrašnje obezbjeđivanje kvaliteta od spoljašnjeg obezbjeđivanja kvaliteta. Aktivnosti osiguranja kvaliteta zavise od postojanja potrebnih institucionalnih mehanizama koji se mogu održati u okruženju razvijene kulture kvaliteta.
Obuka van posla
Obuka koja se sprovodi van radnog okruženja. Obično je to samo dio ukupnog programa obuke i u tom slučaju se kombinuje sa obukom uz rad.
Obuka na poslu
Obuka koja se sprovodi tokom rada. Može biti organizovana kao posebna (samostalna) obuka ili u kombinaciji sa obukom koja se organizuje van posla.
Ocjena
Bodovanje na skali postignuća koje se koristi za diferenciranje postignuća u okviru kvalifikacije (na primjer 1,2,3,4,5 ili procentaulni iznosi).
Ocjenjivanje
Proces dodjeljivanja ocjene kandidatu za jedinicu ili kvalifikaciju.
Ocjenjivanje jedinice
Ocjena dobijena za svaku od jedinica. Odnosi se na glavne segmente kvalifikacije.
Opis nivoa
Tvrdnja koja pokazuje dubinu i opseg učenja na određenom nivou. Služe kao vodič za vrstu zahtjeva ili očekivanja kojima kandidat mora udovoljiti na svakom nivou. Opisi se odnose na složenost, relativne zahtjeve i samostalnost kandidata. Opšti opisi se mogu primijeniti i na specifične discipline i načine učenja. Opisi nivoa su korisni pri izradi obrazovnih programa i programa osposobljavanja, dodjeljivanju kredita, potvrđivanje programa i za priznavanje učenja na osnovu iskustva i iz neformalnog učenja, kao i za planiranje profesionalnog razvoja nastavnog osoblja.
Opravdana prilagođavanja
Opravdani koraci kojima se omogućava da osobe sa invaliditetom budu u ravnopravnom položaju u odnosu na druge. Ova usklađivanja se odnose, prije svega na dostupnost učenja za učenike i studente.
Opseg
Opseg standarda znanja, vještina i kompetencija se odnosi na količinu znanja, vještina i kompetencija na određenom nivou. Veća količina znanja, vještina i kompetencija upućuje na viši nivo. Opseg se izražava brojem KCKO.
Osoba koja uči (u kontekstu CKO)
Osoba (učenik, student, polaznik, kandidat) koja se priprema za sticanje, ili je završila proces sticanja kvalifikacije ili dijela kvalifikacije.
Otvoreno učenje
Oblik učenja koji osobi koja uči pruža fleksibilnost u pogledu predmeta izučavanja, mjesta i/ili metoda.
Vrh
P
Pod-komponenta
Ishodi učenja su podijeljeni na osam pod-komponenti. Pod-komponente određuju redosljed i način kako su ishodi učenja povezani sa tipom isprave na određenom nivou.
Potvrđivanje (validacija) kvalifikacije radi uključivanja u CKO
Postupak kojim nadležno tijelo za kvalifikacije odlučuje da li je određena kvalifikacija ispunila uslove za uključivanje u CKO.
Potvrđivanje neformalnog i informalnog učenja
Proces provjere i priznavanja širokog spektra znanja, razumijevanja, vještina i kompetencija koje osoba stiče i razvija tokom života na različite načine – kroz obrazovanje, rad ili slobodno vrijeme.
Pokretljivost
Sposobnost pojedinca da promijeni i da se prilagodi novom zanimanju odnosno, novom geografskom okruženju. Jedan od osnovnih ciljeva uspostavljanja CKO je promocija i omogućavanje pokretljivosti kako u Crnoj Gori, tako i u inostranstvu.
Politike
Osnovni činioci koji određuju kako će Nacionalno tijelo odgovorno za kvalifikacije i CKO izgraditi okvir.
Posao
Posao se, za potrebe ISCO-08, definiše kao skup zadataka i zaduženja koje obavlja ili treba da obavi jedna osoba, bilo za nekog poslodavca ili za sebe.
Posebni uslovi za pristup
Posebni uslovi koji se unaprijed odobravaju prije ispita ili provjere, kako bi se kandidatima sa trajnim ili dugoročnim hendikepom, mentalnim smetnjama, privremenim invaliditetom, bolešću ili određenim zdravstvenim stanjem omogućilo da pokažu postignute ishode učenja; kao i kandidatima sa posebnom obrazovnom potrebom, uključujući situacije u kojima maternji jezik kandidata nije zvanični jezik u Crnoj Gori.
Pouzdanost provjere
Pouzdanost provjere je opseg koji ukazuje na to u kojoj mjeri demonstrirane sposobnosti kandidata odgovaraju utvrđenim kriterijumima provjere.
Prenosivost ishoda učenja
Stepen u kojem stečena znanja, vještine i kompetencije mogu biti upotrijebljeni za novo zanimanje ili nastavak obrazovanja odnosno, mogu biti potvrđeni i sertifikovani.
Primijenjeno učenje
Usvajanje i primjenjivanje znanja, vještina i razumijevanja kroz zadatke koji su dati u kontekstu sektora ili oblasti koji mogu imati mnoge karakteristike pravog rada ili su dati na radnom mjestu. Za ovu vrstu učenja je karakteristično i veoma važno da, tokom izrade zadataka, kandidat primjenjuje znanje, vještine i razumijevanje relevantne za radno mjesto.
Priznavanje ishoda učenja
(a) Formalno priznavanje je proces zvaničnog priznavanja stečenih vještina i kompetencija putem:
-
dodjeljivanjem obrazovne isprave (sertifikat, diploma ili zvanje) ili
-
oslobađanja od određenih djelova kvalifikacije, dodjeljivanjem odgovarajućeg broja kredita, potvrđivanjem stečenih vještina i kompetencija i/ili
(b) Društvenim priznavanjem: prepoznavanje vrijednosti stečenih vještina i kompetencija od strane društveno-ekonomskih partnera.
Priznavanje prethodnog učenja
Priznavanje prethodno dostignutih ishoda učenja, stečenih putem formalnih ili neformalnih metoda. Postupak priznavanja mora biti sproveden primjenom prethodno utvrđenih procedura provjere.
Priznavanje kvalifikacije
Priznavanje kvalifikacije označava formalno priznavanje kvalifikacije s ciljem nastavka obrazovanja ili zapošljavanja, koja se dokazuje javnom ispravom i drugim potrebnim dokumentima izdatim od nadležne ustanove.
Profesionalno priznavanje
Odnosi se na pravo obavljanja prakse i profesionalni status usklađen s kvalifikacijom koju nosilac posjeduje. Zbog različitih pravila za priznavanje akademskih stepena ili titula potrebno je razlikovati dvije grupe:
-
profesionalno priznavanje de jure, koje se primjenjuje na pravo rada u određenoj zemlji u pravno uređenoj profesiji (npr. doktor medicine),
-
profesionalno priznavanje de facto, koje se odnosi na situacije kada nacionalna pravna autorizacija ne postoji ili se ne zahtijeva.
Provjera vještina
Analiza znanja, vještina i kompetencija, uključujući stavove i motivaciju osobe da precizira plan karijere i profesionalnog orjentisanja odnosno, profesionalnog usavršavanja. Cilj provjere vještina je da pomogne pojedincu da:
-
analizira osnovne informacije o vrsti karijere;
-
obavi samo-procjenu pozicije na tržištu rada;
-
se pripremi za potvrđivanje neformalno ili informalno postignutih ishoda učenja;
-
planira pravce karijere.
Provjera postignutih/stečenih ishoda učenja
Metode i načini provjere koji se koriste da se utvrdi mjera u kojoj je kandidat dostigao određeno znanje, vještine i kompetencije.
Psihomotoričke vještine
Psihomotoričke vještine označavaju stečenu fizičku spretnost i upotrebu unaprijed poznatih metoda, instrumenata, alata i materijala.
Vrh
R
Regulisane profesije
Profesionalna aktivnost ili grupa profesionalnih aktivnosti za koje je bavljenje direktno ili indirektno predmet zakonskih akata, propisa i administrativnih odredbi koje se odnose na posjedovanje odgovarajuće profesionalne kvalifikacije.
Referentni kod
Svakoj kvalifikaciji ili dijelu kvalifikacije se dodjeljije referentni kod. Kod se sastoji od karaktera koji upućuju na vrstu, nivo, sektor, datum isteka kvalifikacije i ISCED nivo.
Resorna ministarstva (npr. Ministarstvo turizma, Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine)
Resorna ministarstva imaju važnu ulogu da osiguraju da sektorske kvalifikacije odgovaraju realnim potrebama države i društva. Predstavnici resornih ministarstava su uključeni u rad sektorskih komisija za kvalifikacije i učestvuju u procesu razvoja i održavanja odgovarajućeg okvira kvalifikacija za svoj sektor. Analiziraju dostupne izvore i obezbjeđuju relevantne informacije o potrebama na tržištu rada.
Radno opterećenje
Vrijeme za koje se očekuje da će ga kandidat utrošiti kako bi postigao očekivane ishode učenja. To vrijeme uključuje sve aktivnosti vezane uz učenje koje se očekuju od kandidata (predavanja, seminari, vježbe, samostalno učenje, pronalaženje informacija istraživanja, rad u grupi, praktični rad, stručne posjete, ispiti).
Vrh
S
Samousmjeravano učenje
Vrsta učenja za koju je karakteristično da osoba koja uči sama bira i ostvaruje ciljeve učenja, zadatke, metode i sredstva za provjeru postignuća. Na većem nivou učenja je i veća odgovornost i odnosi se na odluke o odabiru vrste osposobljavanja i na načine učenja.
Sadržaj
Opseg znanja, razumijevanja, vještina ili kompetencija koje treba dostići u kvalifikaciji kako je predviđeno st6andardom kvalifikacije.
Samostalnost i odgovornost – kompetencija
Samostalnost označava pravo na vlastito upravljanje i osnova je za određivanje nečije odgovornosti. Odgovornost označava preuzimanje obveze izvršenja preuzetih zadataka, a u skladu je sa samostalnosti izvršenja i upravljanja. Samostalnost i odgovornost označavaju postignutu primjenu konkretnih znanja i vještina, u skladu s datim standardima.
Sektor
Grupisanje profesionalnih aktivnosti u skladu sa osnovnom ekonomskom funkcijom, vrstom proizvoda, uslugama ili tehnologijom. U smislu kvalifikacija, termin sektor označava oblast zapošljavanja za obavljanje odgovarajućih poslova, na primjer građevinarstvo ili mašinstvo.
Sektorska komisija
Sektorska komisija je savjetodavno tijelo, ustanovljeno u formi partnerstva između poslodavaca, Vlade i socijalnih partnera. Sektorska komisija ima savjetodavnu funkciju, predlaže kvalifikacije na svim nivoima (I-VIII) i u svim sektorima.
Sertifikat
Sertifikat je dokaz o stečenoj kvalifikaciji ili dijelu kvalifikacije i nije potvrda nivoa obrazovanja.
Socijalna uključenost
Socijalna uključenost znači funkcionisanje i razvoj osobe u društvu tokom čitavog njenog života, u svim aspektima. Interakcija podrazumijeva neprestano uključivanje u životne aktivnosti i tokove, bez obzira na lične činioce, činioce sredine i životnih navika. Pojedinac je proaktivno uključen u zajednicu da bi bile zadovoljene njegove potrebe u skladu sa individualnim potrebama, mogućnostima, interesovanjima, postojećim vještinama u smjeru samostalnog življenja.
Sporedne vrste isprava
Sporedne vrste isprava omogućavaju priznavanje učenja osobama koje su dostigle određeni skup ishoda učenja na nekom nivou, ali nisu postigle ukupnu kombinaciju ishoda učenja predviđenu za dodjeljivanje diplome.
Srednjoškolska matura
Provjera koja se sprovodi po završetku srednjoškolskog obrazovanja i kojom se potvrđuju stečeni ishodi učenja učenika.
Standard kvalifikacije
Dokument koji propisuje svrhu, sadržaj, strukturu i procedure provjere za određenu kvalifikaciju. Standard kvalifikacije sadrži:
-
naziv kvalifikacije,
-
tip kvalifikacije,
-
nivo odnosno podnivo kvalifikacije,
-
referentni kod,
-
kreditno vrednovanje kvalifikacije,
-
opis kvalifikacije,
-
sadržaj kvalifikacije (broj obaveznih i izbornih predmeta odnosno modula, načine provjere i kriterijume provjere ishoda učenja),
-
ulazni uslovi za prohodnost i napredovanje u CKO i drugo.
Standardi zanimanja
Standard zanimanja je dokument koji sadrži skup tvrdnji o vještinama, znanjima i razumijevanjima neophodnim za zaposlenje i jasno precizira ishode kompetentnog izvršavanja. Standarde zanimanja razvijaju stručni timovi uz koordinaciju Centra za stručno obrazovanje.
Standard
Standard je rezultat izražen kroz ishode učenja. Standard je ispunjen ako su dostignuti ishodi učenja.
Standardizacija
Proces koji osigurava primjenu utvrđenih procedura provjere za sticanje kvalifikacije ili dijela kvalifikacije od strane ispitivača, moderatora i verifikatora.
Vrh
Š
Šema ocjenjivanja
Šema ocjenjivanja je vodič za dodjeljivanje ocjena u skladu sa zadacima za procjenu postignuća.
Vrh
T
Teorijska znanja
Skup teorijskih znanja stečenih iz različitih izvora.
Tipovi kvalifikacija
Tipovi kvalifikacija su:
-
Kvalifikacija nivoa obrazovanja – kvalifikacija koja zadovoljava uslove za priznavanje ili postizanje dovoljnog obima učenja za dobijanje dokaza o stečenom nivou obrazovanja;
-
Stručna, opšta ili kvalifikacija visokog nivoa - kvalifikacija koja zadovoljava uslove za uspješno dostizanje zahtijevanih kriterijuma, a nije dovoljnog obima da se zadovolje zahtjevi za ukupni (cijeli) obrazovni nivo.
Transparentnost kvalifikacije
Stepen u kojem je kvalifikacija vidljiva i jasna, u smislu njenog sadržaja i vrijednosti na tržištu rada (u sektoru, regionu, na nacionalnom ili međunarodnom nivou) odnosno, u sistemu obrazovanja i osposobljavanja.
Vrh
U
Učenje
Proces tokom kojeg osoba sakuplja informacije, ideje i vrijednosti i stiče znanje, razumijevanje, vještine i/ili kompetencije.
Uporedivost kvalifikacija
Mjera do koje je moguće uspostaviti jednakost/usklađenost između nivoa i sadržaja kvalifikacija na sektorskom, regionalnom, nacionalnom ili međunarodnom nivou.
Upravljački informacioni sistem
Opšti pojam koji se koristi za informacione sisteme u organizacijama koji sadrže podatke o poslovnim operacijama. Upravljački informacioni sistem za CKO je smješten na internet adresi www.cko.edu.me
Utvrđivanje rezultata
Proces u kojem tijela nadležna za izdavanje isprava koriste informacije iz procesa provjere sa ciljem da utvrde rezultate kanidata.
Uzajamno priznavanje kvalifikacija
Priznavanje kvalifikacija (sertifikata, diploma ili zvanja) stečenih u jednoj ili više zemalja odnosno, u nekoj organizaciji od strane jedne ili više zemalja odnosno, organizacija.
Vrh
V
Valjanost
Prikladnost načina i vrste provjere.
Visoko obrazovanje
Sve vrste ili određen broj studijskih kurseva/programa ili istraživačkih obuka na nivou nakon srednjeg obrazovanja koji su prepoznati od strane relevantnih državnih institucija u zemlji i koji pripadaju sistemu visokog obrazovanja.
Vještine
Vještine obuhvaćaju primjenu znanja i upotrebu propisanih načina rada u izvršenju zadaća i rješavanju problema. U CKO-u vještine će se odnositi na kognitivne (logičko, intuitivno i kreativno razmišljanje), psihomotoričke (fizička spretnost te upotreba metoda, instrumenata, alata i materijala) i/ili socijalne (stvaranje i razvijanje međuljudskih odnosa) vještine.
Vještine osnova informaciono-komunikacionih tehnologija (ICT)
Vještine potrebne za efikasno korišćenje osnovnih funkcija informacionih i komunikacionih tehnologija (prvenstveno tekst/slike/obrada/čuvanje podataka, internet i e-mail).
Vrijednosti i principi
Skup tvrdnji i izjava razvijenih u svrhe podrške izgradnje Crnogorskog kvalifikacionog okvira.
Vrsta isprave
Vrsta isprava odražava kategoriju “sertifikovanja“ bez obzira na prirodu sektora, predmetnu oblast ili druge odlike. Vrste isprava u crnogorskom sistemu su: diplome, sertifikati i potvrde i uvjerenja.
Vrh
Z
Zanimanje
Zanimanje je skup poslova i zadataka koji su sadržajem i vrstom srodni i međusobno povezani. Lice može biti povezano sa zanimanjem kroz glavni, sporedni ili prethodno obavljani posao.
Zapošljivost
Kombinacija faktora koji pojedincu omogućavaju da napreduje ili ostvari početno zaposlenje, ostane zaposlen i napreduje tokom karijere.
Zavod za školstvo
Ustanova nadležna za obezbjeđivanje kvaliteta u obrazovnim institucijama, kao i za razvojne, konsultatske, istraživačke i stručne aktivnosti u oblasti: predškolskog obrazovanja, osnovnog obrazovanja, srednjeg opšteg obrazovanja, opšteg obrazovanja u stručnom obrazovanju, obrazovanju i vaspitanju djece sa posebnim potrebama i vaspitanju u studentskim domovima u Crnoj Gori.
Zainteresovane strane
Osoba ili grupa koja ima interes da bude uključena u procese koji se odnose na okvir kvalifikacija.
Znanje
Znanje je rezultat asimilacije podataka stečenih učenjem. Znanje se sastoji od činjenica, principa, teorija i prakse iz domena rada ili učenja. U kontekstu Evropskog kvalifikacionog okvira, znanja se opisuju kao teorijska i/ili činjenična.
Vrh
Ž
Žalba
Proces u kojem tijelo/organizacija nadležna za izdavanje isprava može osporiti/preispitati ishod provjere, ili u određenim situacijama, druge proceduralne propuste koji imaju posljedice za kandidata.
Vrh